Qatlnoma. Nabijon Boqiy

✍#taqriz

📚 "Qatlnoma"
👤 Nabijon Boqiy

"Xalq dushmanlari qoʻlga tushibdi! Xalq dushmanlari otilibdi!" degan "xushxabar" tarqaladi-yu, hamma birdan yengil tin olardi.

"Qatlnoma" hujjatli qissa boʻlib, dastlab 1991-yil jurnalda nashr etilgan. Uzoq yillar davomida qayta chop etilmagan ushbu asar 2020-yilda yangi faktlar bilan qayta nashr qilindi. Unda oʻtmishdagi qora kunlar qalamga olingan boʻlib, asosan,  yozuvchi ABDULLA QODIRIY ijodi, hayoti va shunga bogʻliq boʻlgan barcha masalalar keng yoritilgan. Bilamizki, Qodiriyning hayoti oxiri oʻlim bilan yakunlangan boʻlib, bunda bizning sevimli yozuvchilarimiz Gʻafur Gʻulom, Oybek va Abdulla Qahhorlarning ham qoʻli borligi asarda toʻlaligicha ochiqlangan. Haqiqat shuki(asarda aytilishicha), ular oʻsha mashʼum davrning jallodlari toʻqigan hujjatlarga IMZO CHEKISHGA MAJBUR QILINGAN. Ishonmaydigan kitobxonlar diqqatiga: Ular har bir davrga baho berganda oʻsha zamon sharoitini hisobga olish lozimligini ham unutmasliklari kerak.

TAHLIL
Abdulla Qodiriy nafaqat yozuvchi, balki bogʻbon boʻlganligi, uyida asalari boqqanligi ham asarda keltirilgan. Uning hayoti bilan tanishgan kitobxonlarning birinchi savoli - bu, Xoʻsh, u qanday qilib hibsga olindi?, deydilar. Gap shundaki, yozuvchi gazeta va jurnallarda oʻz fikrlari bilan chiqish qilayotib, bir amaldorning "qitigʻiga" tegadigan haqiqatlarni yozadi va shu orqali uning qora kunlari boshlanadi. Habibulla Qodiriy( oʻgʻli)ning aytishicha, "Oʻzbekiston Yozuvchilar uyushmasining sobiq rahbarlari otamga shikast yetkazdilar, uni taʼqib etdilar, oxir-oqibatda oʻshalar otamni qamatishdi", deb taʼkidlaydi "Otamdan esdalik" asarida. U 1937-yil 31-dekabrda hibsga olinadi va turli xil odamlar tomonidan soʻroq qilinadi. Ular Qodiriyga aksilinqilobchi, davlat toʻntarishga qarshi boʻlgan tashkilot aʼzosi degan ayblarni ilib qoʻyishadi va shu bilan SSSR Oliy sudining Harbiy Hayʼati tomonidan OʻzSSR JMning 58-,64,67- moddalari asosida mol-mulkini musodara etish sharti bilan jinoiy javobgarlikning oliy jazosi - otuvga hukm qilinadi. 1938-yil 4-oktabr kuni hukm ijro etiladi, ammo 5-oktabr kuni sud hukmi oʻqiladi. Sud hukmi quyidagicha:
- Kechasi kechasi. . . bilmasdan otib qoʻyibmiz.
- Xayriyat,- deydi rais tin olar ekan. - Umuman, boʻladigan ishning tezroq boʻlgani yaxshi, boplabsan, azamat! Oily sud nomidan senga tashakkur eʼlon qilaman.

Bugungi kungacha, Sud hukmini kim ijro qilgani aniq emas. Baʼzilar, ijrochida ayb yoʻq, deydilar, ular buyruqni bajarishga majbur, deydilar, agar buyruqning oʻzi jinoyat boʻlsa-chi? Demak, uni ijro etgan kimsa ham jinoyatchi boʻladi-da! Hozir ham "salla keltir" deyilsa, kalla keltirishga shay boʻlib turgan ijrochilar kammi?

Qodiriyning musodara qilingan mol-mulki butunlay yoqib yoʻq qilib yuborilgan. Shunday qilib, hozirgacha Abdulla Qodiriyni oʻlimi haqida 3 xil qarash mavjud:
1⃣. Abdulla Qodiriy 1938-yil 4-oktabr kuni otilgan va qayergadir(?) koʻmilgan;
2⃣. Abdulla Qodiriy otuvga hukm qilingan, lekin otilmasdan zaharli konlarda oʻlgunicha ishlatilgan. (1950-yillarning oxirigacha Qodiriyning oʻgʻil-qizlari huzuriga notanish kimsalar kelishar ekan-da, ularga otalaridan qizgʻin salomlar topshirishar ekan, Qodiriy hazrat sogʻ-salomatlar, nasib etsa, keladilar, deyishar ekan).
3⃣. Abdulla Qodiriy 1938-yil 4-oktabr kuni otilgan va jasad krematoriy oʻchogʻiga tiqib yoqib yuborilgan. 

XULOSA
Bu qarashlar turli-xil boʻlib, 3-fikr haqiqatga yaqin, deb hisoblayman. Chunki bugungi kungacha Abdulla Qodiriyning qabri topilmagan va hatto qayerda otilgani haqida ham aniq dalillar yoʻq va faqat tahmin qilinadi, xolos. Bundan kelib chiqiladiki, Shoʻro hokimiyati undan tezroq va hatto jasadidan ham butunlay qutulish tarafdori boʻlishgan.
Oʻsha mudhish hodisalarni hujjatlar asosida elga oshkor qilishdan maqsad billurdek sof Qodiriyni oqlab, boshqalarni qoralash emas. Tarixiy HAQIQATni xalq bilishi kerak.

( Tahlil qismi toʻliq kitobdagi maʼlumotlar orqali yozildi)

©Booklover

https://t.me/+f78cIzy09S5iZDc6